De motivaties achter de actie waren zelden echt
belangrijk in een Hitchcockfilm – waarom wordt het zoontje van
James Stewart ontvoerd in ‘The Man Who Knew Too Much’? Niemand die
het kan schelen en niemand die het een dag na het kijken nog weet,
zo lang hij maar ontvoerd wordt, zodat wij een film hebben. Maar in
‘The Lady Vanishes’, één van zijn eerste internationaal succesvolle
films, gemaakt in Groot-Brittannië 1938, drijft hij die narratieve
nonchalance nog een stapje verder. Een dame verdwijnt; wie haar
heeft ontvoerd, komen we te weten. Min of meer. Waarom ze dat
hebben gedaan… Tja, dat komen we een beetje te weten. Een klein
beetje. Min of meer. Net genoeg opdat Hitchcock zou kunnen beweren
dat hij het heeft uitgelegd, zonder zich er al te veel van aan te
moeten trekken.
Margaret Lockwood speelt Iris Henderson, een
upper-class jongedame die de Transcontinental trein terug
naar Engeland neemt om daar het onvermijdelijke onder ogen te zien:
een huwelijk met een saaie upper class man. Onderweg maakt
ze kennis met Miss Froy (Dame May Whitty), een gezellige
gouvernante, maar nadat Iris een dutje neemt, blijkt de oudere dame
plotseling spoorloos verdwenen. Niemand van de andere passagiers
kan zich herinneren Miss Froy gezien te hebben en volgens een
dokter aan boord (Paul Lukas) lijdt Iris aan hallucinaties, maar
zij blijft ervan overtuigd dat iemand de gouvernante heeft
ontvoerd. Samen met muzikant en professionele flierefluiter Gilbert
(Michael Redgrave) gaat ze op onderzoek uit.
Het opvallendste aan ‘The Lady Vanishes’ is hoe lang het duurt
vooraleer de dame verdwijnt. Een verhaal bestaat uit een begin, een
midden en een eind, maar in deze prent presteert Hitchcock het om
die drie delen elk een duidelijk afgebakend genre toe te kennen. De
eerste akte speelt zich af in een overbevolkt hotel, ergens in een
niet nader bepaald Oost-Europees land, waar de treinpassagiers een
nacht moeten wachten, en is louter komisch. De maître d’hôtel loopt
in de stijl van Manuel uit ‘Fawlty Towers’ over en weer terwijl hij
half verstaanbare dingen ratelt in een vet accent, we ontmoeten
twee pompeuze Britten die enkel bezorgd zijn om de uitslag van een
cricket match en Gilbert en Iris ontmoeten elkaar in pure
screwball-stijl (zij probeert hem uit zijn kamer te laten
zetten omdat hij te veel lawaai maakt; hij reageert door dan maar
in haar badkamer te bivakkeren). Deze scènes zijn sporadisch
grappig maar duren ook te lang – we wéten waar het verhaal om
draait, het staat verdorie al in de titel. Geen enkele film die
‘The Lady Vanishes’ heet, heeft het recht om meer dan een half uur
te wachten vooraleer de premisse die die titel inhoudt waar te
maken. De eerste akte wordt afgesloten met een schijnbaar
willekeurige moord die nooit verklaard wordt, maar wel de
omschakeling naar het tweede genre aankondigt.
En dat is uiteraard suspense – eens de trein naar Engeland dan
toch vertrekt en de dame verdwijnt, krijgen we een sterke tweede
akte, waarin bepaalde hints wat al te nadrukkelijk naar het publiek
worden getelegrafeerd (Miss Froy schrijft haar naam met haar vinger
op het raam; zou je denken dat Iris dat achteraf als bewijs
gebruikt dat ze wel degelijk bestond?), maar het centrale mysterie
goed overeind blijft: wat is er nu gebeurd met het oude dametje? De
relatie tussen Gilbert en Iris wordt leuk uitgewerkt en blijft voor
humor zorgen, terwijl het toch raden blijft wie van de
nevenpersonages in het complot zitten en wie niet (één bruikbare
tip: vertrouw nooit een non op hoge hakken). ‘The Lady Vanishes’
dateert van lang voordat Hitchcock openlijk geïnteresseerd zou
raken in psychologie en zich uitvoerig zou bezighouden met het
uitdiepen van zijn personages. Hier zien we dan ook voornamelijk
Hitchcock de vakman aan het werk, die op haast mathematische manier
hints en sporen in zijn scenario stopt, om ze achteraf te laten
renderen. Zoals steeds, kan het hem daarbij niet schelen wat de
praktische motivatie van de slechteriken is – net zoals het later
compleet irrelevant zou zijn wat de nazi’s met hun uranium van plan
zijn in ‘Notorious’ of wat er op de microfilm staat in ‘North By
Northwest’, kan Hitchcock nauwelijks de fut opwerken om ons uit te
leggen waarom de dame verdwijnt. Het belangrijke is dàt ze
verdwijnt, zodat Iris en Gilbert haar kunnen gaan zoeken.
Dit hele middenstuk is zonder meer het beste deel van de film,
gevolgd door een laatste kwartier waarin de plot wordt afgehandeld
door middel van een shoot-out (zeer zeldzaam in Hitchcocks werk).
De komedie die een thriller werd, verandert nu nog eens in een
actiefilm. Dit laatste segment werkt wel, hoewel de stijlbreuk met
wat er voordien kwam, wat al te sterk voelbaar is. We zitten
plotseling naar een andere film te kijken, amusant op zichzelf,
maar niet bijster logisch na al wat er voordien kwam.
Michael Redgrave (vader van Lynn en Vanessa) en Margaret
Lockwood lijken zich in ieder geval geweldig te amuseren in de
hoofdrollen, en hebben een sterke chemistry, terwijl Paul
Lukas aardig tegenwerk biedt als dokter die misschien niet alles is
wat hij beweert te zijn. Niemand lijkt het scenario echt serieus te
nemen – waarom zouden ze? – maar ze kunnen wel genieten van de
nonsens die ze te spelen krijgen.
Visueel probeert Hitchcock al een aantal trucs uit die hij later
nog zou perfectioneren in zijn Amerikaanse films: een glas
levensgroot op de voorgrond plaatsen terwijl de personages op de
achtergrond staan, bijvoorbeeld (zie ‘Notorious’) of, veel voor de
hand liggender, het gebruik van een trein als claustrofobische
plaats om actie op te situeren (‘Strangers on a Train’ en ‘North By
Northwest’). Voor een film uit 1938 zijn de speciale effecten
echter al opvallend goed gedaan – een scène waarin één van de
personages buiten aan de trein hangt terwijl er ook één uit de
andere richting komt, is knap in elkaar gestoken en is ook een
indicatie van de technische vernieuwingen die Hitchcock in die tijd
nastreefde. Voor iemand die aan het begin van zijn carrière zoveel
plezier kon beleven aan zijn filmische trukendoos is het opvallend
en tragisch hoe vastgeroest hij aan het einde van zijn loopbaan was
in zijn oude manier van werken (wat het gebruik van sets en
rear projection betreft).
‘The Lady Vanishes’ blijft een amusante, onderhoudende, maar
schizofrene film, die gekke bokkensprongen maakt tussen genres en
te veel tijd nodig heeft om goed op gang te komen. Maar niemand
hoeft zich te vervelen, de centrale intrige werkt wel en op
verschillende punten is dit een voorbode van betere dingen die
zouden komen.
