Niet alleen bingedrinkende Britten gingen in de eighties
met elkaar op de vuist in Zuidelijk Engeland. Ook sound systems
(dj-collectieven) trokken stevig van leer tegen elkaar met een
spervuur van ophitsende platen. In Bristol zwaaide vooral
The Wild Bunch de plak in de clubs. Op het einde
van de jaren ’80 verjoeg deze bonte verzameling van
plaatjesdraaiers de ennuie van de plaatselijke jongeren met een
eclectische hybride van punk, reggae en R&B. Terwijl de condens
van het plafond druppelde, nestelde de jeugd zich maar wat graag in
het subculturele karakter van de dj-sets. Niemand vermoedde echter
dat in de brommende motor van The Wild Bunch al de kiemen van een
nieuw geluid ontsproten. Robert ‘3D’ Del Naja, Grant Marshall
(Daddy G) en Andrew Vowles (Mushroom) zouden namelijk aan de wieg
gaan staan van de zogenaamde ‘Bristol Sound’ oftewel
triphop. Samen met de jaren ’90 werd een spannend
muzikaal universum geschapen!
Wie de nineties enkel synoniem acht met schurende gitaarrock en
suïcidale songschrijvers, mag dus z’n mond gaan spoelen. Die groene
scheutjes van triphop in The Wild Bunch zouden namelijk uitgroeien
tot een uitgebreide stamboom van bevlogen artiesten en stijlen.
Triphop groeide uit tot een erg wijdvertakt universum, maar de
zaadjes waren telkens in de hiphop te vinden. De peper werd
gedeeltelijk uit het gat van de breakbeats gehaald om een
ingetogener ritmisch pallet te creëren. De ruimte die daardoor
braak kwam te liggen, werd op verschillende manieren ingevuld.
Stijlvermenging kreeg vrij spel. DJ Shadow en UNKLE haalden schaar
en tubes lijm boven voor instrumentale hiphop vol collages van
breakbeats en samples, Coldcut integreerde de breakbeat in een
housecontext en Massive Attack spoot de hiphop een stevige injectie
soul, R&B en dub in de aderen.
Die benadering bleek een schot in de roos. ‘Blue Lines’ (1991) en
‘Protection’ (1994) vormden de blauwdruk van genredoorbrekende
dansmuziek voor het hoofd en de ziel. Het aantal beats per minuut
uit de hiphop werd drastisch teruggeschroefd, soulvolle vocals en
onderkoelde rhymes traden op de voorgrond en elementen uit de
elektronica, rock, dub en turntablism waren fel fonkelende sterren
aan de hemel van de nachtelijke sfeerschepping.
Portishead gebruikte hetzelfde recept met bijna evenveel succes
(Geoff Barrow was trouwens geluidsingenieur tijdens de opnames van
‘Blue Lines’). Degelijke tot goede acts als Lamb, Morcheeba, Howie
B. en Thievery Corporation volgden, maar vocale triphop werd
onvermijdelijk uitgemolken tot een zoutloos, commercieel derivaat
dat weinig uitstaans had met de intrigerende stijlsymbioses van
begin jaren ’90. Een u-turn drong zich op en het werd er eentje om
u tegen te zeggen. Waar Portishead elf jaar nodig had om met het
fabuleuze ‘Third’ de luisteraar met huid en haar op te vreten, liet
Massive Attack in 1998 met ‘Mezzanine’ de synapsen al
splijten.
De facelift van Massive Attack was bijna even indrukwekkend als het
spannende geluidsidioom waarmee ze in 1991 menige muziekcriticus
deden ejaculeren. Weg waren de warmbloedige soulstemmen van pure
chocolade en de laid back atmosfeer, enter muzikale
koolstofmonoxide van elektronica, dreigende soundscapes en ritmes
als traag voortkruipende insecten. Was ‘Blue Lines’ nog een
uitnodigende fauteuil, dan bleek ‘Mezzanine’ een geslepen
spijkerbed dat zelfs de meest getrainde fakir bebloed doet
afdruipen. De plaat bleek de ‘Kid A’ van Massive Attack, een
intrigerende koerswijziging die de levensvatbaarheid van de band
flink de hoogte in joeg. ‘100th Window’, Massive Attacks laatste
wapenfeit, bewandelde het ingeslagen pad verder. Er werd niet
teruggegrepen naar de multicolor-aanpak van vroeger. In plaats
daarvan sijpelde het bezonken zwart van ‘Mezzanine’ uit elke porie
van de plaat.
Tot nu toe valt de carrière van Massive Attack dus perfect in
tweeën te splijten. De gapende diepte tussen ‘Protection’ en
‘Mezzanine’ heeft misschien niet de allures van een Grand Canyon,
maar de verschillen zijn opvallend genoeg om van een tweedeling
gewag te maken. De vraag is dan ook hoe ‘Heligoland’ zich zal
verhouden tot de vorige platen van Massive Attack. De titel van de
plaat en de nieuwe songs die de band speelt tijdens optredens doen
vermoeden dat de plaat zich bij het tweeluik ‘Mezzanine’-‘100th
Window’ zal scharen, maar binnenkort krijgen we definitief
uitsluitsel. In afwachting van de release van ‘Heligoland’ kunt u
hier alvast de discografie van het gezelschap uit Bristol verder
uitpluizen.
Blue lines (*****)
1991 was niet alleen het jaar dat Nirvana met ‘Nevermind’ de grunge
tot bij de massa bracht. Wie het zuur kreeg van schreeuwerige
vocals, gitaargerasp en houthakkershemden, kon zich namelijk
heerlijk neervlijen op de veelkleurige bedsprei die ‘Blue Lines’
heet.
Met hun debuut zorgde Massive Attack meteen voor een mijlpaal in de
muziekgeschiedenis. ‘Blue Lines’ wordt algemeen beschouwd als de
blauwdruk van de vocale triphop en dat is niet minder dan terecht.
3D, Daddy G en Mushroom herboetseerden samen met een select kransje
vocalisten hiphop tot een nieuw genre. Oneindige loops van
breakbeats werden tot songs gesculpteerd, draaitafels kregen het
gezelschap van echte instrumenten en het stoere gekoketteer met
bling bling ruimde plaats voor grootstedelijke narraties vol
vertwijfeling en angst maar ook hoop. ‘Blue Lines’ is daardoor een
warme plaat geworden, maar helemaal safe from harm ben je als
luisteraar nergens.
Die paradox en de vernieuwende stijlvermenging misten hun effect
niet. De waardering voor hun fusie van hiphop, soul, dub, R&B
en reggae liet even op zich wachten, maar dat onrecht werd met
terugwerkende kracht ruimschoots goedgemaakt. Massive Attack
appelleerde zowel aan homies met baggy pants als aan
universiteitsstudenten, en ‘Blue Lines’ belandde zowel onder de
naald van menig dj als in de cd-lader van iedere luisteraar die
zich wou onderdompelen in de Bristol Sound.
“Like a soul without a mind/In a body without a heart/I’m
missing every part“: deze mantrisch herhaalde tekstflard uit
‘Unfinished Sympathy’, op fenomenale wijze vertolkt door Shara
Nelson, werd de lijfspreuk van menige dolende ziel en bloedend
hart. ‘Blue Lines’ legde met een scalpel existentiële trauma’s
bloot, maar vormde tegelijkertijd de pleister op de wonden. Een
ander treffend voorbeeld van die dubbele lading is ‘Safe From
Harm’, alweer met Shara Nelson. Daarnaast deden ook Tricky (die
later een gesmaakte solocarrière zou beginnen) en Horace Andy hun
vocale duit in het zakje.
Zowel om muzikale als tekstuele redenen werd ‘Blue Lines’ op die
manier de steun en toeverlaat van verschillende generaties
muziekliefhebbers. “On a simple line day by day/The earth spins
on its axis“, predikt Andy in afsluiter ‘Hymn Of The Big
Wheel’. Massive Attack maakte dat dagelijkse rondje alvast veel
draaglijker.
Protection (****)
Als ‘Blue Lines’ een uitnodigende fauteuil was om diep in weg te
zakken, dan was ‘Protection’ het fleecedekentje dat de luisteraar
toedekte. Deze in 1994 uitgebrachte opvolger van hun debuut
verraste nergens, maar bleek wel een overtuigende bevestiging van
het talent van Massive Attack. De band was een blijver, zoveel
stond toen wel vast.
‘Protection’ haalde dezelfde muzikale kruiden uit het rekje als
‘Blue Lines’, maar de dosissen verschilden ten opzichte van het
debuut. Zo werden de hiphopritmes nog vertraagd en de
synthesizerklanken werden gretiger over de songs gestrooid.
‘Protection’ werd op die manier een wensdroom in slowmotion met een
hypnotiserende hartenklop. Door het ingetogen karakter van de plaat
werd ‘Protection’ door onverlaten als lounge versleten, maar zij
dwaalden. De songs zijn namelijk te detaillistisch, subtiel en
bezwerend van aard om de soundtrack bij borrelende bubbelbaden in
wellnesscentra te vormen, de plaat is veeleer een nachtelijke
compagnon die de innerlijke demonen onder narcose brengt.
‘Protection’ bewees ook voor de tweede keer het talent van Massive
Attack om rake guest appearances te kiezen. Zo masseerde de
ebbenhouten prinses Nicolette ‘Sly’ en ‘Three’ met haar
intrigerende vocals en mocht Tracey Thorn van Everything But The
Girl het fantastische titelnummer en ‘Better Things’ voor haar
rekening nemen. De keuze voor Thorn was trouwens niet onlogisch,
want Everything But The Girl was ook in de ban van triphop geraakt
en het duo liet zelfs remixen maken van een paar van hun
songs.
De plaat tikte dan wel op het ritme van een slapend hart, maar
tegelijkertijd klonk Massive Attack gevarieerder dan ooit.
‘Karmacoma’ greep met de onderkoelde rhymes van Tricky terug naar
het debuut, black en blue eyed soul werden afgewisseld en met
‘Weather Storm’ en ‘Heat Miser’ telde ‘Protection’ twee
fantastische liefdesbaby’s van ambient en klassiek.
“I stand in front of you/I’ll take the force of the
blow/Protection“: het refrein uit het titelnummer bleek de
perfecte synthese van de sfeer van ‘Protection’. Vele
melancholische zielen vonden troost in de armen van de plaat en de
intieme sfeer van de songs. Niemand kon op dat moment vermoeden dat
de band op het punt stond om die muzikale warmte uit hun sound te
draineren. Een nieuw tijdperk kondigde zich aan!
Mezzanine (*****)
Fans met aandachtige oortjes konden in de eerste twee platen van
Massive Attack al een zekere duisternis ontwaren onder het
rimpelloze wateroppervlak, maar zelfs de meest profetische flappers
konden de rottende lijken niet voorspellen die op ‘Mezzanine’
kwamen bovendrijven. Andrew ‘Mushroom’ Vowles duidelijk ook niet en
het kernlid verliet de band kort na de release uit ontevredenheid
met de muzikale plotwending. Eerder verliet Tricky Massive Attack
al om zich volledig te storten op z’n solocarrière. Tricky kid en
de band zijn overigens nog steeds niet bepaald on speaking
terms.
Was de koerswijziging dan zo abrupt? Op die vraag past enkel een
volmondig ‘ja’. De beschermende zeepbel van de eerste twee platen
werd bruut doorprikt en een smog van asbest stroomde de longen van
de luisteraar binnen. De slaapkamersfeer van ‘Blue Lines’ en
‘Protection’ werd uitgegomd om plaats te maken voor grootstedelijke
dreiging en sluimerende onrust. Muzikaal werd die koerswijziging
vooral gemarkeerd door een fascinatie voor elektronica. De reggae-
en soulinvloeden werden gemuilkorfd en puntige beats en asgrauwe
ambientwolken namen de braakliggende ruimte in.
De protagonist in songs als ‘Angel’ en ‘Risingson’ is dan ook niet
de reddende Heiland, maar de mens in al z’n onvolmaaktheid.
“Now you’re lost and you’re lethal…These good people…Dream
on”, klinkt het ondubbelzinnig in ‘Risingson’. De
desoriëntatie die Bloc Party bezong op ‘A Weekend In The City’
wordt hier nog veel treffender geëvoceerd. Het is een song die zich
als een boa constrictor rond je lichaam wurmt en de luchttoevoer
gestadig afsnijdt. En zo staan er nog heel wat duistere parels op
‘Mezzanine’. ‘Inertia Creeps’, ‘Mezzanine’ en ‘Black Milk’
bijvoorbeeld, songs die traag onder het vel kruipen om dan hun
schade aan te richten. In het laatstgenoemde nummer kan zelfs de
engelachtige stem van Elizabeth Fraser (van Cocteau Twins) de
duisternis van korzelige beats en een pervers pianoriedeltje niet
keren.
Dat doet de nimf wel in ‘Teardrop’, het vreemde eendje in de
donkere poel van ‘Mezzanine’ én het bekendste nummer van de plaat.
“Love is a verb/Love is a doing word/Fearless on my
breath“, zalft Fraser terwijl bufferend vruchtwater van zachte
ruis, een percussieve hartenklop en tedere pianoklanken de
luisteraar even afschermen tegen de doemerige sfeer van de plaat.
De metafoor van de baarmoeder is trouwens snel opgediept door de
fantastische clip die voor de song werd gemaakt door Walter
Stern.
Ondanks deze scherpe bocht in hun sound oogstte Massive Attack veel
lof met ‘Mezzanine’. Verschillende songs werden gebruikt in films
en ‘Teardrop’ sierde de begingeneriek van ‘House, MD.’ Het hoefde
dan ook niet te verwonderen dat de band het ingeslagen pad verder
zou gaan exploreren.
100th Window (***1/2)
Op de vierde studioplaat van Massive Attack was het wachten tot
2003. Het werd dan ook een plaat die de vervreemding van het 21ste
eeuwse bestaan in klanken goot. ‘100th Window’ was het
onheilspellende neefje van ‘Mezzanine’ en die identiteit bleek de
sterkte én de achillespees van de plaat. De hypnotiserende
onbehaaglijkheid die ‘100th Window’ evoceerde, was weer
overweldigend, maar de plaat leed onder het profetische karakter
van z’n sublieme voorganger.
Voor het eerst in de geschiedenis van de band loerde stagnatie dan
ook om de hoek. Gelukkig counterde het uitgekiende verhaal achter
de plaat dit formulaïsme met verve. De titel van de plaat verwijst
naar het boek ‘The Hundreth Window: Protecting Your Privacy And
Security In The Age Of The Internet’. Die insteek vertaalt zich
naar een sluimerende onrust en paranoia die van de songs druipt en
recht naar de keel grijpt. Nu facebook een piepgaatje biedt in het
privéleven van jan en alleman is de plaat dan ook relevanter dan
ooit.
‘100th Window’ is dus een doordachte raamvertelling met opnieuw een
uitgelezen schare vocalisten als predikers. Daddy G was daar niet
bij aangezien hij een sabbatjaar nam om zijn dochter op te voeden.
Van het kerntrio bleef dus enkel 3D over en die neemt dan ook de
vocals van drie tracks voor z’n rekening. Daarnaast is oude rot
Horace Andy opnieuw van de partij, maar de beste songs zijn
ongetwijfeld degene waarin Sinéad O’Connor de microfoon mocht
bezweren. Zo is eerste single ‘Special Cases’ ongetwijfeld één van
de beste Massive Attack-songs ooit, een duistere afdaling in de
eigen zondige psyche. “Take a look around the world/You see
such bad things happening”, zingt ze terwijl rusteloze geesten
van strijkers en ambient langs haar heen scheren.
Ook de andere songs zijn alweer biotopen van sjamanische
vertellingen, vage industrial en elektronica. Door hun lengte zijn
het stuk voor stuk taaie brokken, maar elke song heeft wel een hook
die zich in je vel boort. De stuwende beats in ‘Butterfly Caught’,
de onweerstaanbare stem van O’Connor in ‘Prayer For England’, de
kristallijnen gitaren en bleeps in ‘Future Proof’: het zijn
allemaal kleine vleeshaken die je meesleuren langs het
postindustriële landschap dat Massive Attack op ‘100th Window’
schetst.