Anderhalf decennium lang – van pakweg medio de jaren negentiennegentig tot de vroege jaren tien – stond de naam Pixar synoniem voor een bijna onaards meesterschap in animatie. Terwijl de afkalvende tekenfilmafdeling van Disney worstelde met de overgang van handgetekend materiaal naar computergestuurde animatie, leverde Pixar films af die elk meeslepend verhaal wisten om te zetten in grandioze visuele creativiteit waarbij de vraag of met de computer gemaakte animatiebeelden wel genoeg ‘ziel’ bezaten, verwezen werd naar de overbodigheid. Eigenlijk was er maar één studio in de wereld die op gelijke voet stond met Pixar en dat was het legendarische ‘Studio Ghibli’ van Hayao Miyazaki en Isao Takahata, dat met films als Grave of the Fireflies, My Neighbour Totoro en Castle in the Sky de lat op duizelingwekkende hoogte gelegd had. Dat het begin de jaren ’90 nieuwbakken productiehuis daarmee vergeleken werd, toont alleen maar aan hoe revolutionair en excellent het werk wel was dat afgeleverd werd.
Dertig jaar later is er veel veranderd. Pixar maakt nu deel uit van het als maar groeiende Disney-imperium en veel van hun nieuwe films lijken – zoals criticus Owen Gleiberman in het vakblad Variety schreef – half uit Disney DNA te bestaan. Een treffend voorbeeld daarvan is zeker Lightyear, een film waarin we de film zien die zogezegd de jonge Andy uit de originele Toy Story ertoe aanzette een Buzz Lightyear pop te willen voor zijn verjaardag (er zit een bizar meta-element aan een animatiefilm die zogezegd een echte persoon verbeeldt die de aanzet vormde tot een animatiefranchise, maar die bedenking is interessanter dan de film zelf). Om de neergang te duiden is het makkelijk er een enkel element uit te lichten waarin Pixar-producties langzamerhand afgegleden zijn naar middelmatigheid. Los immers van het feit dat de creatie van fascinerende nieuwe werelden en avonturen (denk Ratatouille, Wall-E of Up) al lang niet meer dezelfde creatieve kracht uitstraalt is er bijvoorbeeld ook het veranderende gebruik van popculturele referenties. Terwijl veel animatiefilms drijven op heel snel gedateerde en makkelijke grapjes die refereren aan allerlei contemporaine cultuurobjecten – Shrek, Minions, Ice Age – koos Pixar voor tijdloze en universele verhalen die geen nood hadden aan dat soort opsmuk. Natuurlijk dook er al eens een verwijzing op (Totoro van Ghibli bijvoorbeeld of Jurassic Park) maar nooit werden die elementen een echt onderdeel van waar de film op bouwde. Wat een verschil met Lightyear, waarin letterlijk alles volgestouwd zit met knipogen naar SF-klassiekers. Alien, E.T. – The Extra-Terrestrial, Star Trek, Aliens, zowat de hele originele Star Wars trilogie, Starship Troopers en godbetert zelfs The Black Hole. De lijst is eindeloos en hoewel je kan stellen dat dat films zijn die iets minder onderhevig zijn aan de waan van het moment, is het, wanneer de hele prent één lang spelletje ‘herken-de-referentie’ wordt, toch duidelijk dat nieuwe wonderen scheppen niet echt meer de kern vormt.
Dat het verhaaltje niet veel voorstelt is niet zo erg, wel dat de onderliggende thematiek ook bijzonder simpel is en in ieder geval een heel eind verwijderd van de toch relatief meer uitdagende lagen die Pixar placht te brengen (ok, er was altijd een uitzondering zoals Cars). Is Lightyear dan werkelijk niet om aan te zien? Neen. Hier en daar lijkt de film bevrijd van zichzelf en vallen er een paar geïnspireerde momenten te rapen, maar alles hier voelt gerecycleerd aan: dat gaat van de kat die doet denken aan de vogel uit Up, tot – ooit de absolute sterkhouder van de studio – de emoties. Dit is hetzelfde productiehuis dat ooit de verglijdende emotionaliteit van een heel leven samenbalde in een aantal wonderlijke minuten montage… de gelijkaardige momenten in Lightyear zijn niet eens een vage schaduw van dat meesterschap. Het probleem is dan ook niet dat dit een regelrechte een ramp zou zijn, de ramp is eerder dat dit soort middelmatig entertainment blijkbaar de standaard is geworden voor Pixar. En dat was ooit ondenkbaar.