Toen Jacques-Louis David in 1797 het aanstormende talent Napoleon Bonaparte tijdens een poseersessie aanmaande om stil te blijven zitten, beet de toekomstige Eerste Consul hem toe ‘dat het niet belangrijk was om hem realistisch af te beelden, het volstond om zijn karakter te vatten’. In zijn nieuwste film probeert regisseur Ridley Scott hetzelfde te doen, alleen is de nuance bij de Britse regisseur enigszins zoek. Van de puberale narcist die tevergeefs smeekt om de aandacht van zijn eega Joséphine tot de kille tacticus die zijn hand er niet voor omdraait om honderden mannen de dood in te jagen op een ijsmeer in Austerlitz, we krijgen het allemaal ongefilterd te zien.
Toen Spielberg op het recente filmfestival van Berlijn aankondigde dat hij samen met de erven van Stanley Kubrick een zevendelige miniserie plande over de illustere keizer, lachte Ridley Scott ergens aan de andere kant van de wereld stilletjes in zijn vuistje. Terwijl de Amerikaan en co nog in de ontwikkelingsfase zitten, had de tachtigplusser zijn filmversie over de bekendste Corsicaan uit de wereldgeschiedenis al klaar. Voor de hoofdrol tekende niemand minder dan Joaquin Phoenix waar Scott drieëntwintig jaar geleden al Gladiator mee inblikte. Daartegenover staat Vanessa Kirby weerwerk te bieden als Joséphine de Beauharnais, ‘de onsterfelijke geliefde’ van de Franse keizer. De turbulente verhouding tussen beiden treedt zodanig op het voorplan dat je je kan afvragen waarom de rolprent niet de titel Napoleon & Joséphine heeft meegekregen. Dit voortdurend aantrekken en afstoten van het koppel is zowel het hart als de achilleshiel van de film. Vergeleken met dit paar worden historische personages als Barras, Lucien Bonaparte en Wellington gereduceerd tot edelfiguranten die even voor het voetlicht mogen treden om daarna weer plaats te moeten ruimen voor het tragische liefdesduo.
Nee, we gaan hier geen boompje opzetten over de historische accuraatheid van de film. Napoleon heeft nooit op de piramides gevuurd en hij was al evenmin aanwezig bij de executie van Marie-Antoinette in 1793. De historische spektakels van Ridley Scott zijn altijd al een intrigerende mix geweest van gechargeerde fictie – de ontmoeting tussen Napoleon en Wellington- en knappe historische scènes – de opmerkelijke rol van broer Lucien Bonaparte tijdens de coup van 1799. Scott legt deze keer echter de lat wel erg hoog door de volledige carrière van Napoleon te willen overschouwen, een poging die gedoemd is te mislukken. Hij slaagt er niettemin in om het voor de kijker interessant te houden door een strak verteltempo aan te houden en de visuele estheet in zich volledig los te laten. Net als in Gladiator plundert de Brit het oeuvre van de Franse schilder Jéan- Léon Gérôme en de
hoger vernoemde Jacques-Louis David krijgt zelfs letterlijk een plaats toebedeeld tijdens de keizerskroning van 1804. Tot slot trekt de tachtigplusser alle registers open tijdens de verschillende veldslagscènes met als indrukwekkende hoogtepunten de Slag bij Austerlitz (1805) en de Slag bij Waterloo (1815). Terwijl de Russische regisseur Sergei Bondartsjoek in Waterloo uit 1970 de aanval van de Franse kurassiers op de Britse carrés hoofzakelijk vatte in straffe helikoptershots, borduurt Scott hierop verder door de camera dicht op de huid van diezelfde kurassiers te houden waardoor je als kijker middenin het krijgsgewoel wordt geworpen.
Napoleon is het soort bombastische cinema dat enorm in trek was van het einde van de jaren vijftig tot en met het midden van de jaren zestig, met een eenzame uitloper zoals Waterloo uit 1970. Waar de epische films van die tijden zich beperkten tot het spektakel en het ‘waarheidsgehalte’ volledig aan de toeschouwers overlieten, vond Ridley Scott het blijkbaar nodig om in de laatste minuten een gefingeerd cijfer te geven van het dodental van de ‘napoleontische oorlogen’. Het duidt op een te Britse visie op de feiten die alle historische nuance mist en waar zelfs een eigenwijze doordouwer als Scott blijkbaar niet aan kan ontsnappen. Bloeddorstige dictator of verlichte bureaucraat die met zijn Code Civil de juridische staat van de Westerse mens diepgaand en blijvend heeft beïnvloed? Napoleon Bonaparte zal als mens, minnaar en militair eeuwig tussen hemel en hel blijven zweven.