“Schop de mensen tot zij een geweten hebben”, schreef Louis Paul Boon ooit notoir nijdig. Terwijl het zoveel sympathieker kan, zo bewijst Massive Attack al jaren. Je kunt ’s mensens bewustzijn ook kietelen met verbluffende optredens. Zaterdag bleken Gaza en Oekraïne immers minder ver van Lokeren te liggen dan je dacht.
Een waarschuwing vooraf op de schermen, en we hebben die ook maar gewoon door DeepL gejaagd: “De voorstelling vanavond markeert de meest grensoverschrijdende stap in de samenwerking tussen 3D X United Visual Artists sinds 2003. Door algoritmes om te keren om inhoudelijke anomalieën en recursieve feedbacklussen bloot te leggen, proberen we een dialoog uit te lokken rond de gebroken droom van het zelfverzekerde, mondige individuele ‘zelf’, in de context van de wereldwijde ineenstorting van liberale democratieën.”
Ok dan. Massive Attack-concerten komen altijd met een lading, maar deze heeft blijkbaar een bijsluiter nodig. En ik ga eerlijk zijn: ik weet niet of ik alles begrepen heb.
Het begint met een typische Instagram-selfhelp post: “Ik heb geleerd dat ik vanaf nu gewoon mezelf ga zijn. Niets meer.” Waarna Elon Musk een aapje laat opereren zodat het met zijn hersenactiviteit een cursor kan bewegen – of zo. De band is ondertussen Gigi D’Agostino’s “In My Mind” zachtjes aan het coveren, maar even snel als dat begonnen is, stopt het alweer. “Risingson” is de echte start, en wordt begeleid door onmogelijke filosofische vragen. “Can a shadow cast a shadow?” Geen idee, maar kan je een Massive Attack-optreden begrijpen zonder doctoraat filosofie?
Wat je wel kan, is deze band voelen. Dat werkt nog altijd probleemloos. Terwijl gezichtsanalysesoftware het publiek onder handen neemt en op elk een karaktertrek of emotie plakt, duikt oud-strijder Horace Andy op. En zo is “Girl I Love You” meteen een eerste hoogtepunt, met rollende bassen en heerlijk vervormde gitaarklanken. “Kunnen we nog wel een schepje bovenop doen”, denken Massive-bazen Daddy G en 3D, en ze halen Elizabeth Fraser (Cocteau Twins) uit de coulissen voor “Black Milk”.
Er zijn meer gasten. Young Fathers worden uitgerold voor drie nummers, waarvan het potige “Voodoo In My Blood” niet alleen het beste, maar rollend en kletsend ook het onmiskenbaarste Young Fathers is. Fraser komt terug, en brengt “Song To The Siren” op een volstrekt andere manier dan ze meer dan veertig jaar geleden bij This Mortal Coil deed. Deze keer zingt ze hoger, het arrangement is minder etherisch. En de projecties erbij, tja, die konden we ons toen ook nog niet voorstellen. We zien schokkerige beelden van kersvers Hamasopperhoofd Yahya Sinwar in de tunnels onder Gaza zij aan zij met Poetin in de lange gangen van zijn paleizen, drones in Oekraïne die in gelijkaardige lange shots langs gecamoufleerde verdedigingslinies scheren.
“Inertia Creeps” is zo goed als het altijd wordt gebracht; een woelige koortsdroom waarin een gitaar klinkt als een alarmkreet, drums twijfelen of ze nu palen de grond in heien of een heidense lentedans begeleiden, en de bezwerende stem van Daddy G het ankerpunt is. Als een knipoog naar de Mezzanine XXI-tour van enkele jaren terug, waarin dat vaste prik was, knalt de groep er Ultravox’ “Rockwrock”, dat het in dat vorige nummer samplede, achteraan.
Bestonden de teksten op het scherm tijdens “Take It There” uit allerhande hashtags rond conspiracy theories, dan krijgt het razende punknummer nu – in het Nederlands, zoals alle projecties vanavond – een allesomvattende samenzwering opgelepeld. Op het ritme van dansende mensen, waar ook ter wereld, wordt pizzagate met de moord op Kennedy met COVID verbonden, en net als je je afvraagt wat ze hiermee in godsnaam willen zeggen, is de conclusie: “Achterdocht is een andere vorm van controle.” Die zit.
Een laatste gast, een absoluut hoogtepunt: Deborah Miller. Natuurlijk wordt dat intense “Safe From Harm” opgedragen aan de Palestijnen, want “we zijn allemaal zonen en dochters van immigranten”. Op het scherm: een eindeloze cijferreeks. Het aantal ontwortelde bomen in Gaza, het aantal vernielde huizen door kolonisten op de Westoever, het aantal kinderen in Israëlisch gevangenschap. De teller houdt het bij, nu eens in tientallen, dan weer in honderdtallen, soms in de duizend. Een eindeloze basloop lang blijft hij optellen hoeveel Amerikaanse subsidies in de moordzucht worden gepompt: het aantal cijfers is hallucinant.
“Unfinished Sympathy” – zinderende versie, briljant – is daarna gewoon nodig; een lapje troost in tijden waarin dat eigenlijk niet eens meer verdiend is, omdat wegkijken lafheid is. In “Karmacoma”, waarin Daddy G zoals gewoonlijk Tricky doet vergeten, wordt ook dat op de korrel genomen: cosplay, rare dansrages, de hele self-obsessed instagramcultuur verdwijnen dat zwarte gat vol paranoia in. Hebben we daarna het helende van “Teardrop” – Elizabeth! Fraser! – nodig? Wat dacht u dan? Een snelle cover van Avicii’s “Levels”? Minder.
Waarom dan? Massive Attack is geen band van compromissen. Massive Attack vindt gijzelaars vooral nutteloos. Daarom misschien. En daarom eindigt het ook met het pikdonkere “Group Four”, waarin Fraser en Daddy G een sfeervolle nachtmerrie met u delen. Geen soulvolle uitsmijter – die kréég u al – gewoon lekker allemaal samen de afgrond inkijken, en schouder aan schouder – wat was het vanavond onaangenaam druk! – eens flink slikken waar we mee bezig zijn. Ik zal het u zeggen: niet veel goeds, maar Massive Attack heeft er toch een verdomd straffe soundtrack bij gebracht.
Neen. Dat is geen aanmoediging, Bibi en Vladimir.
