Hoewel de Britse classica Mary Beard naast haar academisch werk met enige regelmaat ook meer populair-wetenschappelijke boeken uitbracht, bleef ze enigszins onder de radar. Pas vanaf 2010, toen ze voor de BBC documentaires over het oude Rome maakte, werd ze echt een bekend gezicht en auteur. Die bekendheid leidde echter niet tot het ene na het andere populariserend werk. Behoudens SPQR. Een geschiedenis van Rome schreef ze de voorbije jaren immers meer vanuit een maatschappelijk-kritische hoek (Vrouwen en macht, Twaalf keizers).
Met Keizer van Rome. Heersen over het Romeinse rijk keert ze (eindelijk) terug naar de periode die haar alvast academisch het meest gefascineerd heeft, en kiest ze meer nog dan in SPQR voor een eigen, unieke invalshoek om een verhaal te vertellen dat al meermaals gezegd is. Populaire werken over Rome zijn bijna altijd keizersbiografieën of geven een breed beeld vanuit het thema van de vrede of het leger. Op zich is dat ook niet onlogisch aangezien de meeste overgeleverde antieke bronnen de keizers als onderwerp hebben, maar zoals Beard duidelijk maakt, hoeft dat niet te betekenen dat het verhaal ook niet vanuit een ander perspectief verteld kan worden. De keizer stond immers nog altijd aan het hoofd van een rijk en hofhouding en hij was net zo afhankelijk van hen als omgekeerd.
Beard vertelt om die reden dan ook geen lineair verhaal van keizers en hun opvolgers maar deelt het boek op in thema’s om de vele facetten van het keizerlijk leven en de entourage te verhelderen. Niet geheel onverwacht is het eerste hoofdstuk gewijd aan de overgang van de republiek naar het keizerrijk en hoe Caesar (onbewust) en de latere Augustus in essentie een blauwdruk uittekenden voor de volgende twee eeuwen. Belangrijk hierbij is dat, aldus Beard, de senatoren niet alleen slachtoffer waren, maar ook konden profiteren van het nieuwe systeem, een reden waarom, ondanks verschillende kansen doorheen de eeuwen, het keizerrijk stand hield, zelfs wanneer keizers hun macht en dedain voor senatoren lieten blijken door boers gedrag, weinig verhulde bedreigingen of zelfs ter dood veroordelingen.
De vaak korte regeerperiodes toonden aan hoe wankel de keizerlijke macht wel was, en sommige senatoren wisten zich in de entourage van verschillende keizers op te houden zonder ooit rekenschap af te moeten leggen voor hun wisselende allianties. Zo wil een anekdote dat tijdens een banket Nerva, die Domitianus’ opvolger was, vroeg hoe het een specifieke senator en medestander van Domitianus (een ‘slechte’ keizer) vergaan zou zijn zo hij nog mocht leven, waarop een van de aanwezige senatoren opmerkte dat hij dan met hen aan het banket zou deelnemen. Nerva kwam overigens pas aan de macht nadat een aantal andere kandidaten weigerden de staatsgreep tegen Domitianus (openlijk) te steunen of de nieuwe keizer te worden. Ook over zijn opvolger had Nerva weinig te zeggen: Trajanus werd hem min of meer opgelegd.
Dat Nerva als een ‘goede’ keizer overgeleverd is, hangt dan ook samen met het feit dat hij niet alleen afgezet diende te worden tegen Domitianus maar dat Trajanus er ook baat bij had zijn eigen keizerschap te consolideren en een beeld van goed beleid te creëren. Adoptie van veelbelovende (jonge)mannen was al sinds de republiek overigens gemeengoed om een roemrijke dynastie te verzekeren en dus ook onder keizers niet vreemd, al maakte Septimius Severus het wel heel bont toen hij zich na zijn aantreden als adoptiefzoon voorstelde van de ‘goede’ keizer Marcus Aurelius en zo mee de herinnering aan Aurelius’ zoon Commodus en de troonpredenten na hem trachtte te vervagen. Wanneer biografieën en latere historische werken over ‘goede’ en ‘slechte’ keizers schrijven, mag het volgens Beard dan ook allemaal met de nodige scepsis bekeken worden.
Keizerlijke en senatoriële propaganda waren ook ten tijde van het Romeinse keizerrijk al schering en inslag. De keizer was immers in de eerste plaats een publiek figuur die vaak meer mythe dan mens was. Zijn paleis/paleizen en de banketten die hij organiseerde bepaalden zijn beeld evenzeer als de spelen die hij organiseerde en bijwoonde, en waar hij in het geval van onder andere Nero en Commodus zelfs aan deelnam. En ook hier werd evenzeer tijdens hun leven als na hun dood er een waarde en betekenis aan gehecht die heel verschillend kon zijn. Banketten waren vaak luxueus en net zozeer een toonbeeld van macht en rijkdom als een moment om samen te eten maar waar de ene keizer geroemd werd om zijn vrijgevigheid gold de andere net als verspillend. Ook dit verhaal kon na hun dood herschreven worden indien nodig. Voor het grote publiek, dat in armoede leefde, spraken deze banketten uiteraard tot de verbeelding zoals ook mag blijken uit de onrealistische en volledig verzonnen beschrijving ervan in Petronius’ Satyricon, de boventoon vormden.
Banketten, luxueuze paleizen, ja zelfs hoe ze hun vrije tijd doorbrachten wanneer ze niet aan het werk waren: in alles werd een keizer beoordeeld. Maar de keizer diende ook een rijk te besturen en daarbij leeft het valse beeld van een alleenheerser die het rijk volledig naar zijn goedkeuren kan vormgeven. Uit Beards beschrijving komt eerder een keizer naar voor die niet meer is dan een klerk is die aan de lopende band brieven en smeekbeden beantwoordt. Het bestuursapparaat was dan ook opvallend klein in verhouding tot de grootte van het rijk en het duurde maanden eer verzoeken uit de buitengebieden de keizer bereikten, laat staan of er tijdig een antwoord kwam. In hoeverre het bestuur van het rijk buiten Rome dan ook echt door de keizer bepaald werd, blijft koffiedik kijken, al zijn er keizers die er een punt van maakten doorheen hele rijk te reizen, en soms zelfs nauwelijks in Rome zelf waren.
Ondanks die reizen was de keizer voor de meeste inwoners echter vooral een idee en abstract beeld. Standbeelden en munten waren vaak de enige manier waarop ze een keizer kenden en die beelden waren vaker wel dan niet geënt op een bepaald ideaalbeeld in plaats van de realiteit. Het is veelzeggend dat zelfs classici en archeologen niet van elk beeld kunnen zeggen welke keizer het behoort voor te stellen zonder bijkomende informatie. Daarnaast werden afbeeldingen van keizers behouden dan wel (bewust) vernietigd wanneer de senatoren na hun dood vooralsnog kans zagen af te rekenen met een ‘slechte’ keizer. Die ‘erfenis’ bepaalde in belangrijke mate ook hun vergoddelijking en de ceremonie die daarbij hoorde. En net als elders in het boek plaatst Beard ook hier de nodige kanttekeningen, met de nodige nuances rond hoe de polytheïstische Romeinen goden zagen en wat vergoddelijking wel en niet inhield.
In Keizer van Rome geeft Mary Beard een boeiende en andere kijk op het Romeinse rijk van Julius Caesar (44 v.C.) tot Alexander Severus (235 n.C.), een periode waarbinnen door Augustus de grenzen van het rijk grotendeels vastgelegd werden evenals de verhoudingen tussen de keizer en de senaat. In tegenstelling tot SPQR dat het rijk als onderwerp had, legt ze ditmaal de focus op de heerser ervan, de keizer en hoe die verschillende rollen opnam en zich staande trachtte te houden binnen een wereld die er evenzeer op gebrand was in zijn gunst te staan als om met hem af te rekenen. De originele insteek creëert een aanvullend en vaak zelfs corrigerend beeld op van Romeinse keizers en geeft zijdelings ook een beter begrip van hoe in het bijzonder de toplaag van het Romeinse rijk leefde onder de verschillende keizers.
