Een musical. Een rechtbankdrama. Een blockbuster. Joker: Folie à deux is veel, maar één ding niet. Een goeie film.
Wat de Griekse mythen zijn voor de Westerse beschaving, is de Batmansaga voor de Amerikaanse, laat ons zeggen, samenleving: een verhaal dat verteld, en herverteld wordt. En daar wordt het interessant. Zoals de Netflix-serie Kaos recent Zeus en consoorten in een hedendaagse setting losliet, zo vindt ook elke generatie zijn versie van Batman uit. En van zijn nevenpersonages.
Misschien is het dus niet gek dat regisseur Todd Phillips (The Hangover) voor zijn Joker uit 2019, net als Matt Reeves’ reboot The Batman overigens, bij een soort eat-the-richsfeertje belandde. “What is it with you people”, vraagt Arthur ‘The Joker’ Fleck (Joaquin Phoenix) nijdig aan zijn vader Thomas Wayne, nadat die een tirade hield tegen mensen die “anti-rich” waren. Elf jaar na de financiële crisis waren we nog niet klaar met the one percent, en wat ze hebben aangericht.
Het is geen toeval dat Phillips voor zijn reboot daarbij het groezelige New York van eind jaren zeventig/begin jaren tachtig opzoekt, waar yuppies botsten met de verschoppelingen van hun maatschappijbeeld. Dat hij Scorsese’s King Of Comedy bijna als een sjabloon voor zijn verhaal gebruikte, was een interessante spiegel. Waar de oude meester zijn kritiek op het kapitalisme nog ingehouden verpakte, er eerder een karakterstudie van een verloren man van maakte, ging Phillips voor een tirade die eindigde in destructie. Oh tempora? Dat zeker, en: no mores.
Joker schurkte langs randjes van maatschappelijk ongenoegen, was daar ongewoon scherp in. Niets daarvan echter in Joker: Folie à deux dat de draad twee jaar later oppikt. Alsof Phillips terugschrikt voor wat hij heeft losgemaakt in die eerste film, lijkt deze sequel een krampachtige poging om de doos van Pandora weer te sluiten: niets te zien hier, doorlopen, het was allemaal een vergissing.
Een tekenfilm van Sylvain Chomet (Les triplettes de Belleville) die ode brengt aan de Warner Bros. Looney Tunes van weleer, vat het voorgaande allegorisch samen en dan zijn we bij Fleck die in de gevangenis wacht op zijn veroordeling. Enig lichtpuntje: Lee Quinn (Lady Gaga), een frisse meid die hij daar op zangcursus leert kennen, en die hals-over-kop op hem verliefd wordt. Wat zich ontspint is een klassiek verhaal over een gedoemde relatie, gecombineerd met een even vertrouwd aanvoelende rechtszaak.
Dat beide af en toe de vorm aannemen van een musical is een artistieke keuze. Het is een interessante manier om de bubbel van prille verliefdheid weer te geven waarin zowel Fleck als Quinn zich bevinden. Maar het is ook effectief vervreemdend. De interventies, die vaak teruggrijpen naar de gouden jaren van de Hollywoodmusical – That’s entertainment! – worden met het brute geluid van aanfloepende spots aan- en afgekondigd, en voelen ook als getelefoneerde momenten om Gaga toch iéts van speelruimte te geven. Pech voor haar: het beste muzikale moment is Phoenix’ “If You Go Away” (“Ne me quitte pas”) – nochtans ook getelefoneerd.
En zo schieten we heen en weer tussen een rechtszaal waarin Fleck meer in meer Joker wordt en een romance die meer en meer bad wordt. De mayonaise pakt echter niet, hoe hard Phillips ook uitpakt met visuele bravoure – die gekleurde paraplu’s, op zijn Les parapluies de Cherbourg! Die prachtig belichte musicalnummers! – en van elke scene een pareltje maakt. Elk shot mag dan meticuleus gekadreerd zijn – en het helpt daarbij ook dat The Joker zo’n theatraal personage is – de som van al die delen valt niettemin als los zand uit elkaar.
Joker: Folie à deux is een acteursfilm, die drijft op de vertolkingen van zijn hoofdrolspelers. Phoenix onderging opnieuw de griezelige transformatie tot de magere, benige Fleck, die eeuwig de rug van een geslagen hond heeft. Gaga grijpt elke schaarse seconde aan om te tonen dat ze een goeie actrice is. In de bijrollen zit nooit minder dan goed volk als Brendan Gleeson, Catherine Keener of Steve Googan.
Wanneer Gaga als Quinn naar het einde toe haar J-J-J-Jokerface opzet, is echter al lang niet meer duidelijk waar deze film naar toe wil. Phillips heeft geen idee waar hij met die opgeruide massa uit de vorige film, nog elke dag trouw aanwezig aan het gerechtsgebouw, naar toe moet, Fleck weet zelf niet meer of hij nu Joker wil zijn of niet, en het verhaal zakt als een soufflé in elkaar. Op het einde blijf je achter met het gevoel “is het dit maar?”.
Joker was een perfecte film, duwde maatschappelijk op de juiste pijnpunten, was visueel briljant, had je met zijn ongemakkelijke spanning voortdurend in een wurggreep. Dat Folie à deux zo’n volstrekt overbodige sequel werd, is niet minder dan zonde.
